Szaro Henryk (właśc. Szapiro Henoch) (1900–1942), reżyser teatralny i filmowy.
Ur. 23 X (wg S. Łozy; wg innych przekazów 1 I lub 21 X) w Warszawie w rodzinie żydowskiej, był synem Dawida Szapiry i Anny z Ebinów.
Po ukończeniu II Gimnazjum w Saratowie studiował Szapiro w Piotrogrodzie, najpierw w Inst. Inżynierów Komunikacji, potem w szkole przy Teatrze Aleksandryjskim; wg własnych relacji kształcił się w Moskwie, pod kierunkiem W. Meyerholda i N. N. Arbatowa (Archipowa). Po ukończeniu szkoły prawdopodobnie asystował w teatrze A. Granowskiemu (wg J. Hobermana) oraz reżyserował od r. 1921 w kilku teatrach piotrogrodzkich, m.in. Teatrze Maryjskim i Teatrze Wolnej Komedii (tu przygotował 10 I 1922 „Szkołę gwiazd” i „Wesołą śmierć” N. N. Jewreinowa). Ok. r. 1923 dotarł do Niemiec i w Berlinie związał się z kabaretem «Sinaja Ptica» (Niebieski ptak), założonym przez rosyjskich emigrantów. Z kabaretem tym przybył w czerwcu 1924 do Polski, po czym zamieszkał w Warszawie. Zapewne wtedy przyjął nazwisko Szaro. Od poł. t.r. był kierownikiem artystycznym warszawskiego teatrzyku «Stańczyk»; 15 VIII wystawił w nim «zgodnie ze wskazówkami Jewreinowa» („Kur. Warsz.” 1924 nr 228) jego jednoaktówki: „Wesoła śmierć” i „Szkoła gwiazd”, wprowadzając do inscenizacji zdjęcia filmowe. Dn. 29 XI pokazał tamże «program egzotyczny» (m.in. „Samum” A. Strindberga i „U wrót chińskiego raju” N. J. Agniwcewa). Pod koniec t.r. «Stańczyk» przestał istnieć.
W r. 1925 wyreżyserował S. na podstawie scenariusza Henryka Bojma film „Łamedwownik” (Jeden z 36), łączący legendę żydowską o trzydziestu sześciu «mężach sprawiedliwych» z okresem przed powstaniem styczniowym, przychylnie przyjęty przez Anatola Sterna. W maju 1926 na otwarcie żydowskiego Teatru «Skala» w Warszawie S. jako Henryk Arbot (wg Hobermana) przygotował sztukę „Joszke Muzykant” O. Dymowa. T.r. wyreżyserował „Czerwonego błazna” wg powieści sensacyjnej Aleksandra Błażejowskiego. W czasie Międzynarodowej Wystawy Sztuki Kinematograficznej w Warszawie (5–26 III 1927) wygłosił prelekcję; był wtedy jednym z założycieli Polskiego Związku Producentów Filmowych (PZPF); należał w nim do Sekcji Reżyserów i Operatorów. Latem 1927, wg oryginalnego scenariusza Stefana Kiedrzyńskiego, nakręcił melodramat „Zew morza”. Następnie w wytwórniach filmowych Berlina, Paryża i Nicei poszerzał wiedzę obserwując pracę reżyserów m.in. F. Langa i K. Grunego. Zwiedził wtedy także północną Afrykę, a po powrocie do Polski opublikował relację Moje wrażenia z podróży do Afryki („Kino dla Wszystkich” 1928 nr 64, 65, 67). W r. 1928 wyreżyserował film „Dzikuska” wg powieści Ireny Zarzyckiej, przyjęty krytycznie przez recenzentów, m.in. Zofię Dromlewiczową („Kur. Poranny” nr 271) i Magdalenę Samozwaniec („Wiad. Liter.” 1929 nr 47). Również t.r. przeniósł na ekran „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego; zdaniem Marii Dąbrowskiej istota powieści została w filmie «całkiem zatarta», natomiast wg Kazimierza Dobrowolskiego cechowała go «głębia ideologiczna». Wyreżyserowany w r. 1929 z dużą starannością i nakładem kosztów „Mocny człowiek”, wg powieści Stanisława Przybyszewskiego, zyskał uznanie krytyki, ale nie zdobył publiczności. T.r. został S. członkiem honorowym francuskiego Union des Artistes Cinématographiques w Nicei.
W okresie narodzin kina dźwiękowego wyreżyserował S. filmy o tematyce patriotycznej: „Na Sybir” (1930), który cieszył się dużą popularnością u widzów i był wyświetlany we Włoszech i USA, oraz „Rok 1914” (1931); scenariusze do obu napisał we współpracy ze Sternem i Wacławem Sieroszewskim. Na dwudziestopięciolecie wytwórni filmowej «Sfinks» dokonał w r. 1933 ekspresjonizującej ekranizacji „Dziejów grzechu” Żeromskiego. W r. 1936 wyreżyserował widowiskowego „Pana Twardowskiego” wg scenariusza Wacława Gąsiorowskiego i Sterna. Niezadowolony z niewystarczającej ochrony interesów zawodowych przez PZPF, wystąpił ze Związku i został współzałożycielem powstałego w grudniu 1936 Stow. Realizatorów i Techników Filmowych. W r. 1937 nakręcił trzy filmy: „Ordynata Michorowskiego” wg powieści Heleny Mniszkówny, „Tkijes kaf” (Ślubowanie), zrealizowany w jidysz wg scenariusza Bojma, oraz „Trójkę hultajską” wg farsy J. Nestroya „Gałganduch, czyli Trójka hultajska”. W r. 1938 nakręcił „Kłamstwo Krystyny” na podstawie powieści „Dzień upragniony” Kiedrzyńskiego. Często był scenarzystą lub współscenarzystą reżyserowanych przez siebie filmów. Jesienią 1939 miał S. reżyserować film „Szalona Janka”, wg publikowanej w „Dzienniku Poznańskim” powieści Janiny Zakrzewskiej, ale z powodu wybuchu drugiej wojny światowej do realizacji nie doszło. S. uciekł wraz z teściem na wschód i osiadł w Wilnie. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej wrócił w 1. poł. r. 1942 do Warszawy i zamieszkał przy ul. Pańskiej w getcie. Gdy Niemcy przystąpili do likwidacji uciekinierów ze wschodu, w nocy z 8 na 9 VIII 1942 (wg „Dziennika” Adama Czerniakowa, wg innych przekazów 6 VIII lub 6 IX) został wraz z teściem rozstrzelany.
S. był sprawnym reżyserem, sięgającym po różne gatunki filmowe. Jerzy Toeplitz uważał, że S. potrafi «zachować jednolitą atmosferę filmu, starannie opracowuje sceny kameralne, wygrywając umiejętnie realistyczne szczegóły w dekoracjach i rekwizytach». Należał, obok Michała Waszyńskiego i Józefa Lejtesa, do najsprawniejszych reżyserów działających przez większość okresu międzywojennego. Pod jego kierunkiem debiutowali m.in. Nora Ney, Jerzy Marr i Adam Brodzisz; asystując mu, uczyli się rzemiosła reżyserskiego Waszyński, Juliusz Gardan i Leon Jeannot.
Żoną S-y była od 31 XII 1933 Felicja z Goldmanów, córka Ignacego Goldmana, dyrektora tow. ubezpieczeń «Europa».
Encyklopedia filmu, Kr. 2003; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; PSB (Stern Anatol); Polski słownik judaistyczny, W. 2003 II; – Armatys L., Stradomski W., Od „Niewolnicy zmysłów” do „Czarnych diamentów”, W. 1988; Gross N., Film żydowski w Polsce, Kr. 2001; Historia filmu polskiego, W. 1966–88 I–II; Hoberman J., Bridge of Light, New York 1991; Toeplitz J., Historia sztuki filmowej, W. 1956–69 II–IV; – Czerniakow A., Dziennik getta warszawskiego, W. 1983; Dąbrowska M., Dzienniki 1914–1945, W. 1999 II; Jastrzębiec-Rudnicki W., „Stańczyk” – kabaret polityczny, w: Dymek z papierosa, Red. K. Rudzki, W. 1959 s. 380–1; Lechoń J., Cudowny świat teatru, W. 1981; Sempoliński L., Wielcy artyści małych scen, W. 1968; Słonimski A., Romans z X Muzą, W. 2007; – „Comoedia” 1926 nr 30; „Ekran i Scena” 1926 nr 13 (fot.); „Kino” 1932 nr 7 (fot.); „Kino-Teatr” 1930 nr 7/8 (K. Dobrowolski); „Kino-Teatr dla Wszystkich” 1925 nr 7 (A. Stern); „Kur. Poranny” 1932 nr 24; „Kur. Warsz.” 1924 nr 303, 333, 334, 350, 352, 1926 nr 344; „Nasz Przegl.” 1929 nr 191; „Wiad. Filmowe” 1935 nr 23.
Roman Włodek